Toạ lạc tại vùng đất Hoà Thịnh, Tây Hoà anh hùng, Chùa Phi Lai không chỉ là điểm đến sinh hoạt tâm linh của bà con quanh vùng mà còn là nhân chứng lịch sử- cơ sở hoạt động Cách Mạng trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Đặc biệt, nơi đây cảnh quan thanh tịnh, lại gần suối lạnh, hồ Mỹ Lâm và di tích quốc gia Đồng Khởi Hoà Thịnh, chắc chắn là điểm đến tâm linh, lịch sử không thể bỏ qua khi du khách về với vùng đất này.

Tổ đình Phi Lai toạ lạc tại thôn Mỹ Trung, xã Hoà Thịnh, tỉnh Đắk Lắk, trước kia là huyện Tây Hoà, tỉnh Phú Yên. Ngôi tự viện này do cố Hòa thượng Thích Diệu Tâm, phái Lâm Tế đời thứ 43 khai sơn vào năm 1943 trên phần đất của ba mẹ hoà thượng tạo dựng, do hoà thượng Vạn Ân chứng minh. Ngoài ra, Hòa thượng Thích Diệu Tâm còn khai sơn 1 ngôi chùa nữa ở Biên Hoà, Đồng Nai, cũng có tên gọi là Phi Lai.

Về tổng thể, Tổ đình Phi Lai gồm hồ sen phía trước, cổng tam quan, sân rộng, khu vườn Phật, Mộ tháp, chánh điện cũ và chánh điện mới ngay bên cạnh. Chánh điện thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, Hai bên là Văn Thù Sư Lợi Bồ Tát và Phổ Hiền Bồ Tát, tạo thành bộ 3 Hoa Nghiêm Tam Thánh, tượng trưng cho trí tuệ và hành nguyện. Tổ đường ngay sau chánh điện, thờ Đạt Ma Tổ sư và các tổ. Phía trước là tượng Phật Di Lặc, tạo cảm giác vừa trang nghiêm vừa hoan hỉ trong lòng mỗi Phật tử, mỗi khi bước vào.

Điểm nhấn của chùa Phi Lai chính là hồ sen trước mặt chùa và vườn Phật ngay cổng phụ bên hông. Hồ sen không lớn lắm nhưng nằm tiếp giáp cánh đồng, có cầu gỗ ra giữa hồ tạo cảm giác nên thơ và yên bình. Ngay bờ hồ là khu tượng Phật Di Lặc với vòi phun nước sạch đẹp và khang trang. Khu vườn Phật có hệ thống các tượng minh hoạ quá trình tu tập của Đức Phật từ Đản Sanh, thành Đạo, Giảng Pháp đến khi Nhập Niết Bàn.

Hoà thượng Thích Diệu Tâm là người địa phương, có ba mẹ là người hữu duyên với Tam Bảo và cả gia đình có tinh thần yêu nước, tham gia vào kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Tổ đình Phi Lai là cơ quan làm việc của Ủy ban Kháng chiến, là trụ sở của Chi bộ và Ủy ban Mặt trận xã. Hòa thượng Thích Diệu Tâm cũng trực tiếp tham gia kháng chiến, có nhiều đóng góp cho cách mạng. Năm 1969, Hoà thượng thành lập thảo am Phi Lai ở Biên Hoà, Đồng Nai, đến nay đã trở thành một ngôi già lam khang trang thu hút đông đảo tăng ni, tín đồ Phật tử. Từ năm 1975 đến khi viên tịch, ngài đã trải qua các chức vụ quan trọng trong giáo hội Phật giáo Việt Nam và tỉnh Đồng Nai như: Chứng minh Ban trị sự tỉnh hội Phật giáo Đồng Nai các khoá 4 và 5, Thành viên Hội đồng Chứng minh Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam khoá 4, 5, 6 và 7.

Chùa Phi Lai không chỉ là nơi thờ tự, tu hành, mà còn là điểm tựa tinh thần cho người dân xã Hòa Thịnh suốt nhiều thập kỷ và là nhân chứng lịch sử của vùng đất Đồng Khởi anh hùng. Nếu có dịp về cùng đất Hoà Thịnh, hãy ghé chùa Phi Lai để cảm nhận rõ hơn về nét thanh tịnh và giá trị lịch sử của ngôi già lam này các bạn nhé.